Σύνδρομο ξηροφθαλμίας
Ξηροφθαλμία είναι η κατάσταση εκείνη στην οποία δεν υπάρχει επαρκής ποσότητα ή ποιότητα δακρύων για την λίπανση της οφθαλμικής επιφάνειας.
Τα δάκρυα είναι απαραίτητα για τη διατήρηση της υγείας της επιφάνειας του ματιού αλλά και για την διασφάλιση καθαρής όρασης. Η ξηροφθαλμία είναι ένα συνηθισμένο και συχνά χρόνιο πρόβλημα, ιδιαίτερα σε μεγαλύτερους ενήλικες. Είναι επίσης πιο συχνή στις γυναίκες.
Σε κάθε ανοιγοκλείσιμο των βλεφάρων, τα δάκρυα απλώνονται στην πρόσθια επιφάνεια του ματιού, στον κερατοειδή χιτώνα, παρέχοντας λίπανση, μειώνοντας τον κίνδυνο μόλυνσης των ματιών, απομακρύνοντας ξένες ουσίες από το μάτι και διατηρώντας την επιφάνεια των ματιών λεία και καθαρή. Τα δάκρυα στη συνέχεια καταλήγουν σε μικρούς αγωγούς αποστράγγισης στις εσωτερικές γωνίες των βλεφάρων (δακρυϊκά σημεία) και από εκεί διοχετεύονται στο πίσω μέρος της μύτης. Ξηροφθαλμία μπορεί να προκύψει όταν η παραγωγή και η αποχέτευση των δακρύων δεν βρίσκονται σε ισορροπία.
Τα άτομα με ξηροφθαλμία είτε (α) δεν παράγουν αρκετά δάκρυα είτε (β) τα δάκρυα τους είναι κακής ποιότητας.
Ανεπαρκής ποσότητα δακρύων. Τα δάκρυα παράγονται από διάφορους αδένες μέσα στα βλέφαρα και στην επιφάνεια του ματιού. Η παραγωγή δακρύων τείνει να μειώνεται με την ηλικία, με διάφορες ιατρικές παθήσεις ή ως παρενέργεια ορισμένων φαρμάκων. Περιβαλλοντικές συνθήκες, όπως ο αέρας και το ξηρό κλίμα, μπορούν επίσης να μειώσουν τον όγκο των δακρύων λόγω της αυξημένης εξάτμισής τους. Όταν η κανονική ποσότητα της παραγωγής δακρύων μειώνεται, μπορεί να αναπτυχθούν συμπτώματα ξηροφθαλμίας.
Κακή ποιότητα των δακρύων. Τα δάκρυα (δακρυϊκό φιλμ) αποτελούνται από τρία στρώματα: λιπιδίων, νερού και βλέννας.
Κάθε συστατικό προστατεύει και θρέφει την μπροστινή επιφάνεια του ματιού. Ένα λείο, επιφανειακό στρώμα λιπιδίων βοηθά στην αποφυγή της εξάτμισης του υδάτινου στοιχείου των δακρύων, ενώ το βλεννώδες στρώμα απλώνει τα δάκρυα ομοιόμορφα πάνω στην επιφάνεια του ματιού. Αν τα δάκρυα εξατμιστούν πολύ γρήγορα ή δεν εξαπλωθούν ομοιόμορφα πάνω στον κερατοειδή λόγω ελλείψεων σε κάποια από τις στιβάδες δακρύων, μπορεί να εκδηλωθούν συμπτώματα ξηροφθαλμίας.
Η πιο συνηθισμένη μορφή ξηροφθαλμίας εμφανίζεται όταν το υδάτινο στοιχείο των δακρύων είναι ανεπαρκές. Αυτή η κατάσταση, που ονομάζεται ξηρά κερατοεπιπεφυκίτιδα (sicca), αναφέρεται επίσης ως σύνδρομο ξηροφθαλμίας. Τα άτομα με ξηροφθαλμία μπορεί να βιώσουν ερεθισμένα μάτια, αίσθημα άμμου, κνησμό ή κάψιμο στα μάτια, ένα αίσθημα ξένου σώματος στα μάτια τους, υπερβολική δακρύρροια και θολή όραση. Προχωρημένη ξηροφθαλμία μπορεί να προκαλέσει βλάβη στην επιφάνεια του ματιού και να επηρεάσει την όραση.
Η ξηροφθαλμία μπορεί να αναπτυχθεί για πολλούς λόγους, όπως:
• Ηλικία. Η ξηροφθαλμία αποτελεί μέρος της φυσικής διαδικασίας γήρανσης. Η πλειοψηφία των ατόμων ηλικίας άνω των 65 ετών έχει κάποια συμπτώματα ξηροφθαλμίας.
• Φύλο. Οι γυναίκες έχουν περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν ξηροφθαλμία λόγω ορμονικών αλλαγών που προκαλούνται από την εγκυμοσύνη, τη χρήση αντισυλληπτικών και την εμμηνόπαυση.
• Φάρμακα. Ορισμένα φάρμακα, συμπεριλαμβανομένων των αντιισταμινικών, αποσυμφορητικών, φάρμακα για την αρτηριακή πίεση και αντικαταθλιπτικά, μπορούν να μειώσουν την παραγωγή δακρύων (για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τα φάρμακα που μπορούν να προκαλέσουν ξηροφθαλμία μπορείτε να ανατρέξετε εδώ).
• Ιατρικές συνθήκες. Τα άτομα με ρευματοειδή αρθρίτιδα, διαβήτη και προβλήματα του θυρεοειδή είναι πιο πιθανό να έχουν συμπτώματα ξηροφθαλμίας. Επίσης, προβλήματα με φλεγμονές των βλεφάρων (βλεφαρίτιδα), φλεγμονή των επιφανειών του ματιού, εντρόπιο ή εκτρόπιο των βλεφάρων μπορεί να προκαλέσουν την ανάπτυξη ξηρών ματιών.
• Περιβαλλοντικές συνθήκες. Η έκθεση σε καπνό, αέρα και ξηρό κλίμα ή χρήση κλιματιστικών, μπορεί να αυξήσει την εξάτμιση των δακρύων με αποτέλεσμα συμπτώματα ξηροφθαλμίας. Το μη τακτικό ανοιγοκλείσιμο των βλεφάρων, όπως όταν κοιτάζετε σε οθόνη υπολογιστή για μεγάλες χρονικές περιόδους, μπορεί επίσης να συμβάλει στην ξηρότητα των ματιών.
• Άλλοι παράγοντες. Η μακροχρόνια χρήση φακών επαφής μπορεί επίσης να αποτελέσει παράγοντα για την ανάπτυξη ξηρών ματιών. Οι διαθλαστικές χειρουργικές επεμβάσεις στα μάτια, όπως η LASIK, μπορούν να μειώσουν προσωρινά την παραγωγή δακρύων και να συνεισφέρουν στην ξηροφθαλμία.
Η ξηροφθαλμία μπορεί να διαγνωσθεί μέσω μιας ολοκληρωμένης οφθαλμολογικής εξέτασης. Η εξέταση, με έμφαση στην αξιολόγηση της ποσότητας και της ποιότητας των δακρύων που παράγονται από τα μάτια, μπορεί να περιλαμβάνει:
• Το ιστορικό του ασθενούς για να προσδιοριστούν τα συμπτώματά του και να καταγραφούν τυχόν γενικά προβλήματα υγείας, φάρμακα ή περιβαλλοντικοί παράγοντες που μπορεί να συμβάλουν στο πρόβλημα ξηροφθαλμίας.
• Εξωτερική εξέταση του ματιού, συμπεριλαμβανομένης της δομής των βλεφάρων και της δυναμικής ανοιγοκλεισίματός τους.
• Αξιολόγηση των βλεφάρων και του κερατοειδούς χιτώνα χρησιμοποιώντας ειδικές τεχνικές σε μεγέθυνση.
• Μέτρηση της ποσότητας και της ποιότητας των δακρύων για τυχόν ανωμαλίες. Μπορεί να χρησιμοποιηθούν ειδικές χρωστικές στα μάτια για να παρατηρηθεί καλύτερα η ροή δακρύων και να επισημανθούν τυχόν αλλαγές στην εξωτερική επιφάνεια του οφθαλμού που προκαλούνται από ανεπαρκή δάκρυα.
Με τις πληροφορίες που λαμβάνονται από τις εξετάσεις, ο οφθαλμίατρός σας μπορεί να καθορίσει εάν έχετε ξηροφθαλμία και να σας συμβουλεύσει σχετικά με τις επιλογές θεραπείας.
Οι θεραπείες για ξηροφθαλμία στοχεύουν στην αποκατάσταση ή τη διατήρηση της κανονικής ποσότητας ή ποιότητας των δακρύων στο μάτι, την ελαχιστοποίηση των συμπτωμάτων ξηρότητας και της σχετικής δυσφορίας που αυτή προκαλεί στους ασθενείς, και στη διατήρηση της υγείας των ματιών.
Οι πρωταρχικές προσεγγίσεις που χρησιμοποιούνται για τη διαχείριση και θεραπεία της ξηροφθαλμίας περιλαμβάνουν (1) την προσθήκη δακρύων χρησιμοποιώντας υποκατάστατα τεχνητών δακρύων, (2) την αύξηση της παραγωγής δακρύων και (3) την αντιμετώπιση της φλεγμονής των βλεφάρων ή της επιφάνειας των ματιών που συμβάλλουν στα ξηρά μάτια.
• Προσθέτοντας δάκρυα. Οι ήπιες περιπτώσεις ξηροφθαλμίας μπορούν συχνά να αντιμετωπιστούν χρησιμοποιώντας τεχνητά υποκατάστατα δακρύων (τεχνητά δάκρυα). Αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν όσο συχνά χρειάζεται για να συμπληρώσουν τη φυσική παραγωγή δακρύων. Τα τεχνητά διαλύματα δακρύων χωρίς συντηρητικά συνιστώνται επειδή περιέχουν λιγότερα πρόσθετα, τα οποία ενδέχεται να ερεθίσουν τα μάτια.
Σε ασθενείς με ξηροφθαλμία που δεν αρκεί μόνο η χρήση τεχνητών δακρύων για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων, θα χρειαστούν περισσότερα θεραπευτικά μέσα που περιλαμβάνουν:
• Σταγόνες ομόλογου ορού. Πρόκειται για οφθαλμικές σταγόνες που προέρχονται από το ίδιο το αίμα ενός ασθενούς. Η συγκεκριμένη θεραπεία έχει αποκτήσει ιδιαίτερη σημασία τα τελευταία χρόνια, βελτιώνοντας την ποιότητα ζωής πολλών ασθενών με ξηροφθαλμία. Οι οφθαλμικές σταγόνες αυτόλογου ορού (ASED) είναι αποτελεσματικές, είναι καλά ανεκτές και είναι γεμάτες από ουσίες που τα τεχνητά δάκρυα του φαρμακευτικού εμπορίου δεν μπορούν να προσφέρουν. Για περισσότερες πληροφορίες διαβάστε εδώ.
• Διατήρηση των δακρύων. Διασφαλίζοντας ότι τα φυσιολογικά δάκρυα που παράγονται στα μάτια, μπορούν να διατηρηθούν για περισσότερο χρόνο στην οφθαλμική επιφάνεια, μπορούμε να μειώσουμε τα συμπτώματα ξηροφθαλμίας. Αυτό μπορεί να γίνει με το προσωρινό ή μόνιμο «κλέισιμο» των δακρυϊκών αγωγών μέσω των οποίων τα δάκρυα αποχετεύονται κανονικά. Τα δακρυϊκά σημεία μπορούν να μπλοκαριστούν με μικροσκοπικά πώματα σιλικόνης ή τύπου γέλης και τα οποία μπορούν να αφαιρεθούν αν χρειαστεί. Επίσης με μια μικρή χειρουργική παρέμβαση μπορούμε να κλείσουμε μόνιμα τους δακρυϊκούς αγωγούς. Σε κάθε περίπτωση, ο στόχος είναι να κρατηθούν τα διαθέσιμα δάκρυα στο μάτι περισσότερο ώστε να μειωθούν τα προβλήματα που σχετίζονται με τα ξηρά μάτια.
• Αύξηση της παραγωγής δακρύων. Ο οφθαλμίατρός σας μπορεί να συνταγογραφήσει οφθαλμικές σταγόνες που αυξάνουν την παραγωγή δακρύων. Λαμβάνοντας ένα συμπλήρωμα διατροφής με ωμέγα-3 λιπαρά οξέα μπορεί επίσης να βοηθήσει.
• Θεραπεία βλεφαρίτιδος ή φλεγμονής της οφθαλμικής επιφάνειας. Ο οφθαλμίατρός σας μπορεί να συστήσει οφθαλμικές σταγόνες ή αλοιφές, ζεστές κομπρέσες και μασάζ του βλεφάρου ή καθαριστικά βλεφάρων για να μειωθεί η φλεγμονή γύρω από την επιφάνεια των ματιών (για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την θεραπεία της βλεφαρίτιδος μπορείτε να ανατρέξετε εδώ).
Μπορείτε να ακολουθήσετε τα παρακάτω απλά, πρακτικά βήματα για να μειώσετε τα συμπτώματα της ξηροφθαλμίας:
• Να θυμάστε να ανοιγοκλείνετε τα μάτια σας τακτικά όταν διαβάζετε ή κοιτάζετε την οθόνη του υπολογιστή για μεγάλες χρονικές περιόδους.
• Αυξήστε την υγρασία του αέρα στην εργασία και στο σπίτι.
• Φορέστε γυαλιά ηλίου σε εξωτερικούς χώρους, για να μειώσετε την έκθεση στον αέρα και τον ήλιο.
• Συμπληρώματα διατροφής που περιέχουν απαραίτητα λιπαρά οξέα μπορεί να βοηθήσουν στη μείωση των συμπτωμάτων ξηροφθαλμίας σε μερικούς ανθρώπους. Ρωτήστε τον οφθαλμίατρό σας εάν λαμβάνοντας συμπληρώματα διατροφής θα μπορούσατε να βοηθηθείτε με τα προβλήματα ξηροφθαλμίας.
• Αποφύγετε να αφυδατώνεστε, πίνοντας άφθονο νερό (8 έως 10 ποτήρια) κάθε μέρα.