Οι ενδοφθάλμιοι φακοί (IOL)
Στην επέμβαση καταρράκτη, ο φυσικός (κρυσταλλοειδής) φακός του ματιού αντικαθίσταται από έναν τεχνητό φακό, που ονομάζεται ενδοφθάλμιος φακός ή ενδοφακός (IOL), ώστε ο ασθενής να μπορεί μετά την επέμβαση να απολαμβάνει καθαρή όραση.
Οι σύγχρονοι ενδοφακοί συνήθως κατασκευάζονται από μαλακό, συνθετικό και βιοσυμβατό υλικό.
Διαφορετικοί τύποι ενδοφθάλμιων φακών είναι διαθέσιμοι σήμερα για να ικανοποιήσουν τις διάφορες ανάγκες όρασης των ασθενών μετά από επέμβαση καταρράκτη. Κάποιοι σύγχρονοι ενδοφακοί προσομοιώνουν τις διαθλαστικές ιδιότητες του φυσικού φακού και επιτρέπουν την καλή όραση σε μία, δύο ή τρεις αποστάσεις (κοντά, ενδιάμεση απόσταση, μακριά) μετά τη χειρουργική επέμβαση καταρράκτη. Επιπλέον, ορισμένοι τύποι ενδοφακών επιτρέπουν επίσης την διόρθωση και άλλων διαταραχών όρασης, όπως π.χ. την πρεσβυωπία και τον αστιγματισμό. Για τη βελτίωση της κοντινής όρασης περαιτέρω, ο χειρουργός οφθαλμίατρος θα μπορούσε να συζητήσει επίσης μαζί σας το ενδεχόμενο της λύσης monovision, καθιστώντας ουσιαστικά μετεγχειρητικά το μη κυρίαρχο μάτι σας ελαφρώς μυωπικό, έτσι ώστε μεταξύ των δύο ματιών να έχετε αυξημένη πιθανότητα του πλήρους φάσματος των διορθώσεων.
Σήμερα, υπάρχει μια πληθώρα λύσεων, όσον αφορά τον τύπο του ενδοφακού που θα επιλεγεί, αλλά οι λεπτομέρειες σχετικά με αυτές τις λύσεις, και ποια είναι η πλέον κατάλληλη για εσάς, θα συζητηθούν σε διαβούλευση σας με τον θεράποντα χειρουργό οφθαλμίατρο προεγχειρητικά.
Οι κύριοι τύποι ενδοφακών που χρησιμοποιούνται σήμερα είναι οι εξής:
1. Μονoεστιακοί ενδοφακοί (με ένα εστιακό σημείο, για μακρινή ή κοντινή όραση)
2. Πολυεστιακοί ενδοφακοί (με δύο κύρια σημεία εστίασης για μακρινή και κοντινή όραση)
3. Τριπλοεστιακοί ενδοφακοί (με τρία σημεία εστίασης για μακρινή, ενδιάμεση και κοντινή όραση)
4. Ενδοφακοί αυξημένου βάθους εστίασης (EDoF)
5. Ασφαιρικοί ενδοφακοί για καλύτερη αντίθεση στην όραση
6. Ενδοφακοί με φίλτρο για μπλοκάρισμα της μπλέ ακτινοβολίας
7. Αστιγματικοί (τορικοί) ενδοφακοί για διόρθωση αστιγματισμού
Οι λεγόμενοι μονοεστιακοί ενδοφακοί έχουν ένα εστιακό σημείο που παρέχει οξεία όραση σε μία απόσταση, συνήθως για μακρινή όραση. Για πιο κοντινές αποστάσεις, οι ασθενείς συνήθως χρειάζονται γυαλιά. Εκτός από την ανάγκη για πρόσθετα γυαλιά διαβάσματος, οι μονοεστιακοί ενδοφακοί δεν προκαλούν περαιτέρω παρενέργειες.
Προσομοίωση όρασης με μονοεστιακούς φακούς: καθαρή εικόνα σε μακρινή απόσταση
Οι σύγχρονοι μονοεστιακοί ενδοφακοί διατίθενται με ασφαιρικό σχήμα, πολύ παρόμοιο με το αρχικό σχήμα του κρυσταλλικού φακού, επιτρέποντας έτσι την πλησιέστερη προς την φυσική όραση εικόνα. Αυτό το κατασκευαστικό σχήμα επιτρέπει να εστιάζονται με ακρίβεια οι ακτίνες φωτός που εισέρχονται στο μάτι επάνω στον αμφιβληστροειδή χιτώνα.
Προσφέρουν βελτιωμένη ποιότητα εικόνας και καλύτερη αντίθεση σε σύγκριση με τους σφαιρικούς ενδοφακούς. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για καλή νυχτερινή όραση, ειδικά κατά την οδήγηση.
Οι πολυεστιακοί ενδοφακοί παρέχουν επιπλέον σημεία εστίασης έναντι των μονοεστιακών ενδοφακών. Αυτό επιτρέπει στους ασθενείς να βλέπουν με οξύτητα σε διαφορετικές αποστάσεις και να απολαμβάνουν μεγαλύτερη (ή ακόμη και πλήρη) απεξάρτηση από τη χρήση γυαλιών. Οι πολυεστιακοί ενδοφακοί δεν αντιμετωπίζουν μόνο τον καταρράκτη, αλλά επίσης και την πρεσβυωπία. Ωστόσο, δεν μπορούν όλοι οι ασθενείς να ανεχθούν τους πολυεστιακούς ενδοφακούς εξίσου καλά. Λόγω του οπτικού σχεδιασμού τους, ορισμένοι ασθενείς ενδέχεται να παρουσιάσουν παρενέργειες, όπως φωτεινούς κύκλους (halos) γύρω από τις πηγές φωτός, ιδιαίτερα τη νύχτα. Κάποιοι από αυτούς τους ασθενείς μπορεί να χρειαστεί να φορέσουν γυαλιάγια ορισμένα καθήκοντα μέσης απόστασης (περίπου στα 80 cm), όπως εργασία σε υπολογιστή
Οπτική προσομοίωση με πολυεστιακό φακό: διαυγής όραση σε κοντινή και μακρινή απόσταση
Οι πλέον εξελιγμένοι ενδοφακοί σήμερα, είναι οι τριπλοεστιακοί ενδοφακοί. Αυτοί οι φακοί έχουν σχεδιαστεί για να προβάλλουν πολλαπλές εικόνες στον αμφιβληστροειδή, τις οποίες ο εγκέφαλος συνδυάζει σε μια ευκρινή εικόνα, επιτρέποντας στους ασθενείς να βλέπουν αντικείμενα με σαφήνεια σε διάφορες αποστάσεις. Επιτρέπουν όχι μόνο την καθαρή μακρινή όραση αλλά και την άνετη ανάγνωση σε κοντινή απόσταση. Αυτό που ξεχωρίζει αυτούς τους ειδικούς φακούς είναι ότι παρέχουν επιπλέον καλή ενδιάμεση όραση, η οποία είναι απαραίτητη για την εκτέλεση καθημερινών δραστηριοτήτων όπως η μαγειρική ή η εργασία με ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Σαν αποτέλεσμα, πολλοί ασθενείς με τριπλοεστιακούς ενδοφακούς δεν χρειάζεται πλέον να φορούν γυαλιά μετά την επέμβαση καταρράκτη.
Οπτική προσομοίωση με τριπλοεστιακό φακό: διαυγής όραση σε κοντινή, ενδιάμεση και μακρινή απόσταση
Ένας νέος, προηγμένης τεχνολογίας τύπος ενδοφακού, ο λεγόμενος Extended Depth of Focus (EDoF), δηλαδή ενδοφακός αυξημένου βάθους εστίασης, παρέχει ένα ευρύ φάσμα εστίασης που επιτρέπει να δείτε καθαρά σε ενδιάμεσες και σε μεγάλες αποστάσεις.
Οι φακοί EDoF έχουν τα ακόλουθα χαρακτηριστικά :
- συνδυάζουν τα πλεονεκτήματα τόσο των μονοεστιακών όσο και των πολυεστιακών ενδοφακών,
- παρέχουν οξεία όραση σε ένα ευρύ φάσμα, επιτρέποντάς σας να δείτε αντικείμενα με σαφήνεια σε διαφορετικές αποστάσεις μεταξύ τους, από μακριά έως την ενδιάμεση απόσταση. Σας δίνουν έτσι τη δυνατότητα να εκτελείτε ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων χωρίς πλέον βοήθεια με γυαλιά (πχ. σπορ, καθαριότητα, μαγείρεμα, ψώνια και άλλα καθημερινά καθήκοντα στο σπίτι, καθώς επίσης και εργασία στον υπολογιστή, παρακολούθηση στην τηλεόραση ή οδήγηση).
- οι περισσότερες δραστηριότητες μπορούν να εκπληρωθούν χωρίς να χρειάζεται να φοράτε τα γυαλιά, ωστόσο, μπορεί να είναι απαραίτητα τα γυαλιά ανάγνωσης για πιο κοντινές αποστάσεις , όπως ανάγνωση μικρών γραμματοσειρών.
- οι ενδοφακοί EDoF δεν δημιουργούν ενοχλήσεις στην νυχτερινή όραση, κάτι που καμιά φορά συμβαίνει με τους πολυεστιακούς ενδοφακούς.
- επιπροσθέτως, στην αστιγματική τους εκδοχή (toric) επιτρέπουν την ακριβή διόρθωση και του αστιγματισμού.
Συμβουλευτείτε τον γιατρό σας για να δείτε αν υπάρχει ένας ενδοφακός EDoF που μπορεί να είναι κατάλληλος για εσάς.
Οπτική προσομοίωση με ενδοφακό EDoF: διαυγής όραση σε κοντινή, ενδιάμεση και μακρινή απόσταση
Λόγω του ασφαιρικού (δηλ. όχι εντελώς στρογγυλού) οπτικού τους σχήματος, αυτοί οι ενδοφακοί επιτρέπουν τις ακτίνες φωτός να εστιάζουν καλύτερα στον αμφιβληστροειδή και μπορεί να συμβάλουν στη βελτίωση της ποιότητας όρασης και την ευκρίνεια της αντίθεσης (contrast sensitivity), ιδιαίτερα σε κακές συνθήκες φωτισμού (το σούρουπο ή τη νύχτα). Το ιδιαίτερο, όχι ολοκληρωτικά σφαιρικό σχέδιο των ασφαιρικών ενδοφακών τους δίνει τη δυνατότητα να διορθώνουν τις ονομαζόμενες σφαιρικές εκτροπές. Μια σφαιρική εκτροπή είναι ένα οπτικό ελάττωμα, το οποίο συμβαίνει όταν οι ακτίνες φωτός που περνούν μέσα στο μάτι δεν εστιάζουν σε ένα σημείο στον αμφιβληστροειδή.
Οι σφαιρικές εκτροπές είναι το αποτέλεσμα του γήρατος. Όταν είμαστε νέοι, ο κερατοειδής χιτώνας και οι φακοί των ματιών δουλεύουν άριστα για να εστιάσουν το εισερχόμενο φως σε ακριβώς ένα σημείο και έχει ως αποτέλεσμα να απολαμβάνουμε καλή όραση. Όσο μεγαλώνουμε, αυτή η σχέση αλλάζει προκαλώντας μειωμένη ποιότητα όρασης: η αντίθεση γίνεται απαλότερη και οι λεπτομέρειες της εικόνας θολώνουν.
Οπτική προσομοίωση με σφαιρικό (αριστερά) και ασφαιρικό (δεξιά) ενδοφακό
Με τους ασφαιρικούς ενδοφακούς, οι ακτίνες του φωτός που εισέρχονται στο μάτι, εστιάζονται και πάλι σε ένα μόνο σημείο. Το αποτέλεσμα βελτιώνει την ευαισθησία αντίθεσης (contrast sensitivity) και την ποιότητα της εικόνας.
Αυτοί οι ειδικοί ενδοφακοί ενσωματώνουν ένα επιπλέον φίλτρο που απορροφά τις επιβλαβείς μπλε και ιώδεις ακτίνες του φάσματος του φωτός και μπορεί να βοηθήσουν στην προστασία των ευαίσθητων νευρικών κυττάρων του αμφιβληστροειδή.
Η υπερβολική έκθεση στις ακτίνες του ήλιου μπορεί να είναι βλαβερή στα μάτια, όπως γνωρίζουμε. Το υπεριώδες φως, για παράδειγμα είναι γνωστό ότι προκαλεί καταρράκτες και άλλες παθήσεις. Το ίδιο ισχύει και για το μπλε μήκος κύματος φωτός, το οποίο μπορεί να είναι βλαβερό για τον αμφιβληστροειδή. Για όσους εκτίθενται συχνά στην ηλιακή ακτινοβολία, οι ενδοφακοί με φίλτρο στο μπλέ και ιώδες φως, μπορεί να είναι μια καλή λύση. Αναγνωρίζονται εύκολα από την κίτρινη τους απόχρωση και παρέχουν καλή ποιότητα εικόνας και ευαισθησία αντίθεσης ενώ συμβάλλουν και στην μείωση του αισθήματος αντηλιάς. Αυτό το χαρακτηριστικό τους, είναι επίσης σημαντικό για ανθρώπους που οδηγούν τη νύχτα. Το κίτρινο χρώμα δεν είναι ορατό στο μάτι και δεν επηρεάζει την αντίληψη των χρωμάτων.
Εκτός από τις κοινές διαταραχές της όρασης όπως η πρεσβυωπία και η υπερμετρωπία, οι άνθρωποι που έχουν διαγνωστεί με καταρράκτη συχνά έχουν επίσης αστιγματισμό.
Κάποιοι ειδικά σχεδιασμένοι ενδοφακοί, οι λεγόμενοι τορικοί (αστιγματικοί) ενδοφακοί μπορούν να διορθώσουν μαζί με την επέμβαση καταρράκτη και τον προϋπάρχοντα αστιγματισμό. Οι ενδοφακοί αυτοί διορθώνουν τις παραμορφωμένες ακτίνες φωτός που διέρχονται μέσω του αστιγματικού κερατοειδούς. Το φως έτσι εστιάζεται καθαρά στον αμφιβληστροειδή, παρέχοντας καθαρή όραση. Αυτοί οι ενδοφακοί είναι διαθέσιμοι σε μονοεστιακά, πολυεστιακά και τριπλοεστιακά οπτικά μοντέλα.
Η τοποθέτηση τορικού ενδοφακού απαιτεί ακριβείς μετρήσεις του οφθαλμού του ασθενούς, με σύγχρονη τεχνολογία, για την κατάλληλη επιλογή του ενδοφακού. Επιπλέον, απαιτείται από τον χειρουργό άριστη χειρουργική τεχνική και δεξιοτεχνία.