Κερατόκωνος

Παλαιότερα εθεωρείτο σπάνια πάθηση ίσως γιατί δεν υπήρχαν διαγνωστικά μέσα για να ανιχνευθεί σε αρχικό στάδιο. Σήμερα γνωρίζουμε ότι δεν είναι τόσο σπάνια, όσο πιστεύαμε παλαιότερα. Αν πάρουμε υπ’ όψιν τα νεότερα επιδημιολογικά δεδομένα (περίπου 1 ανά 375 κατοίκους), στην Ελλάδα υπολογίζουμε ότι ζουν σχεδόν 30.000 άτομα με κερατόκωνο.

Ο κερατόκωνος προκαλεί μία σταδιακή μείωση της οπτικής οξύτητας η οποία δεν βελτιώνεται με γυαλιά. Προσβάλλει συνήθως και τα δύο μάτια, αν και τα συμπτώματα σε κάθε μάτι μπορεί να διαφέρουν.

Τα πρώτα συμπτώματα είναι η θόλωση και αλλοίωση της όρασης, παραμόρφωση των εικόνων, μονόφθαλμη διπλωπία και προοδευτική αύξηση της μυωπίας και του αστιγματισμού. Συχνά επίσης τα συμπτώματα συνοδεύονται από φωτοφοβία (φωτοευαισθησία). Ιδιαίτερα η αύξηση του αστιγματισμού και μεγάλες μεταβολές της μυωπίας είναι ύποπτα συμπτώματα και πρέπει να διερευνούνται σχολαστικά. Επίσης, οι συχνές αλλαγές στη συνταγή των γυαλιών είναι χαρακτηριστικό στον κερατόκωνο, όπως επίσης και ένας ήπιος ερεθισμός των ματιών και αδυναμία χρήσης φακών επαφής.

Ο κερατόκωνος μπορεί να κάνει κάποιες δραστηριότητες δύσκολες, όπως την οδήγηση, την πληκτρολόγηση σε έναν υπολογιστή, την παρακολούθηση τηλεόρασης ή το διάβασμα.

Εμφανίζεται συνήθως στην εφηβεία όπου και εξελίσσεται σχετικά γρήγορα. Ο ρυθμός της εξέλιξης ποικίλλει, ενώ η εξέλιξή του συνήθως σταματά (‘παγώνει’) μετά την ηλικία των 35 ετών περίπου. Περιστασιακά, ο κερατόκωνος μπορεί να προχωρήσει ραγδαία, προκαλώντας στο κερατοειδή ουλές. Μια ουλή στον ιστό του κερατοειδή  προκαλεί απώλεια της διαύγειάς του. Ως αποτέλεσμα, μπορεί να προκύψει ακόμη μεγαλύτερη αλλοίωση και θόλωση της όρασης

Παρά τις συνεχιζόμενες έρευνες, η αιτία του κερατόκωνου δεν είναι ακόμα γνωστή. Για την εμφάνισή του ενοχοποιούνται πολλοί παράγοντες και κυρίως ανωμαλίες της δομής ή του μεταβολισμού του κολλαγόνου του κερατοειδούς. Νέες έρευνες υποδηλώνουν ότι η αποδυνάμωση του κερατοειδικού ιστού που οδηγεί στον κερατόκωνο, μπορεί να οφείλεται σε ανισορροπία των ενζύμων εντός του κερατοειδούς χιτώνα. Αυτή η ανισορροπία καθιστά τον κερατοειδή πιο επιρρεπή σε οξειδωτική βλάβη από ενώσεις που ονομάζονται ελεύθερες ρίζες, προκαλώντας την αποδυνάμωση και την εκτασία του προς τα εμπρός.

Οι παράγοντες κινδύνου για οξειδωτική βλάβη και αποδυνάμωση του κερατοειδούς περιλαμβάνουν μια κληρονομική, γενετική προδιάθεση, εξηγώντας γιατί ο κερατόκωνος συχνά επηρεάζει περισσότερα από ένα μέλη της ίδιας οικογένειας. Εκτιμάται ότι το 10%-20% των ατόμων με κερατόκωνο έχουν επίσης ένα μέλος της οικογένειας με το ίδιο πρόβλημα.

Είναι επίσης γνωστό ότι σε κάποιες περιπτώσεις ο κερατόκωνος σχετίζεται και με άλλες παθήσεις όπως έκζεμα, ατοπική δερματίτιδα, άσθμα, σύνδρομο Down κλπ. Η τοπική αλλεργία (ατοπία) που συνδέεται πολλές φορές με τον κερατόκωνο, προκαλεί φαγούρα και ερεθισμό των ματιών που οδηγεί σε υπερβολικό τρίψιμο των ματιών και παραμόρφωση του κερατοειδούς. Ο κερατόκωνος επίσης έχει συσχετιστεί με υπερέκθεση στις υπεριώδεις ακτίνες του ηλίου. Μια ακόμη αιτία ιατρογενούς κερατόκωνου αποτελούν οι περιπτώσεις υπερβολικής αφαίρεσης ιστών σε επεμβάσεις μυωπίας με laser. Τέλος, μια άλλη υπόθεση στη δημιουργία κερατόκωνου αποτελούν οι ενδοκρινολογικοί παράγοντες που μπορεί να εμπλέκονται, καθόσον ο κερατόκωνος γενικά ανιχνεύεται για πρώτη φορά κατά την εφηβεία και εξελίσσεται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.

Η διάγνωση του κερατόκωνου είναι μια σύνθετη ιατρική πράξη που απαιτεί άριστη επιστημονική επάρκεια και κλινική εμπειρία, ιδιαίτερη προσοχή στη λεπτομερή εξέταση και στο σύγχρονο τεχ­νολογικό διαγνωστικό εξοπλισμό.

Οι παρακλινικές εξετάσεις που θέτουν την διάγνωση του κερατόκωνου (πέρα από τη διάθλαση και την εξέταση στη σχισμοειδή λυχνία), και συμβάλλουν στη διάγνωση και παρακολούθηση της εξέλιξης του κερατόκωνου είναι οι εξής:

• Placido τοπογραφία κερατοειδή

Η τοπογραφία κερατοειδή (video-keratography) είναι μια σύγχρονη τεχνική για την ποιοτική και ποσοτική μέτρηση του κερατοειδή, με χαρτογράφηση της καμπυλότητάς του σε όλη την επιφάνεια. Οι χάρτες αυτοί απεικονίζονται σε μια χρωματική κλίμακα που αντιπροσωπεύει διαφορετικές τιμές της οπτικής ισχύος του κερατοειδή. Η τοπογραφία αποτελεί κυρίαρχο διαγνωστικό μέσο για τον κερατόκωνο, καθώς οι τοπογραφικοί χάρτες παρέχουν αναλυτικές πληροφο­ρίες της θέσης, του μεγέθους και της καμπυλότητας της κορυφής του κώνου.

• Τομογραφία Pentacam (Oculyzer)

Η τομογραφία Pentacam είναι ίσως η πιο εξελιγμένη και λεπτομερής διαγνωσ­τική τεχνολογία σε ό,τι αφορά στη διάγνωση του κερατόκωνου. Το κέντρο μας διαθέτει την πλέον εξελιγμένη μορφή της, το Pentacam HR (High-Resolution).

Η τομογραφία μας δίνει δυνατότητες μελέτης τόσο της πρόσθιας όσο και της οπίσθιας επιφάνειας του κερατοειδή, με ειδικούς χρωματικούς χάρτες ανύψωσης, που διαβάζονται όπως περίπου ένας γεωγραφικός χάρτης. Επιπλέον η τομογραφία έχει το πλεονέκτημα ότι ελέγχει και το πάχος του κερατοειδή σημείο προς σημείο και μπορεί να ανιχνεύσει απειροελάχιστες διαφορές παχυμετρίας. Από όλες αυτές τις πληροφορίες που παρέχονται από την εξέταση, ο ιατρός μπο­ρεί να έχει μια πολύ καλή εκτίμηση για την ύπαρξη ή όχι κερατόκωνου. Με βάση τα τομογραφικά δεδομένα, υπάρχουν πολύ συγκεκριμένοι αλγόριθμοι, που κατατάσσουν έναν οφθαλμό σε διάφορα στάδια εξέλιξης της νόσου. Σήμερα είμαστε σε θέση να διαγνώσουμε και υποκλινικό κερατόκωνο, δηλαδή πριν ακόμη εκδηλωθούν συμπτώματα στον ασθενή.

• Led CASSINI τοπογραφία κερατοειδούς

Η συσκευή αυτή εισάγει μια νέα εποχή στην τοπογραφία του κερατοειδούς. Έχει την δυνατότητα να χαρτογραφεί και να μετράει όλα τα μάτια: ανώμαλες επιφάνειες κερατοειδούς, αδιαφάνειες ή ακόμα και ουλές με μεγάλη ακρίβεια. Η τοπογραφία Cassini μετρά με ακρίβεια τον άξονα και την δύναμη του κερατικού αστιγματισμού.

• Οπτική Τομογραφία Συνοχής (OCT)

Μια ακόμη πρωτοπόρα τεχνολογία είναι το υπερ­σύγχρονο απεικονιστικό οπτικής τομο­γρα­φίας συνοχής (Optical Coherence Tomography, Optovue OCT), διαθέσιμο στο κέντρο μας.

Οι λεπτομέρειες που ανα­δεικνύονται από μια τέτοια εξέταση μπορεί να είναι ιδιαίτερα χρήσιμες για τον εντοπισμό τυχόν ανωμαλιών στο εσωτερι­κό στρώμα του κερατο­ειδή. Επιπλέον, η συσκευή παρέχει πολύ αξιόπιστα παχυμετρικά δεδομένα. Η εξέταση OCT έχει επίσης την ιδιαίτερη ικανότητα, να μας δίνει πληροφορίες αποκλειστικά για την κατάσταση του επιθηλίου (τα επιφανειακά κύτταρα) του κερατοειδή, το οποίο έχει μια χαρακτηριστική ιδιαίτερη συμπεριφορά σε περιπτώσεις κερατόκωνου. Επίσης, με το OCT γίνεται ακριβής αξιολόγηση του αποτελέσματος στρωματικών μεταμοσχεύσεων κερατοειδούς και διαθλαστικών επεμβάσεων τύπου Lasik.

• Ενδοθηλιοσκόπηση

Παρέχει τη δυνατότητα μη επεμβατικής, μορφολογικής ανάλυσης και μέτρησης των ενδοθηλιακών κυττάρων (η εσωτερική στοιβάδα κυττάρων του κερατοειδούς). Ως εκ τούτου αποτελεί χρήσιμο μέσο στην παρακολούθηση της βιωσιμότητας του μοσχεύματος, στις περιπτώσεις που ένας κερατοκωνικός οφθαλμός καταλήξει σε μεταμόσχευση κερατοειδούς.

Όλες οι ανωτέρω εξετάσεις είναι πολύ σημαντικές εξετάσεις για την έγκαιρη διάγνωση του κερατοκώνου και από τη στιγμή που υπάρχουν ενδείξεις πρέπει να επαναλαμβάνονται τουλάχιστον κάθε χρόνο. Επίσης η μέτρηση του πάχους του κερατοειδούς είναι μεγάλης σημασίας εφόσον η λέπτυνση του κερατοειδούς είναι ένα από τα ενδεικτικά κλινικά σημεία. Σήμερα, με την κατάλληλη τεχνολογία, ο πιο εξελιγμένος έλεγχος του κερατοειδή γίνεται με συνδυασμό των πληροφοριών που παρέχονται από την ειδική τομογραφική τρισδιάστατη απεικόνιση με το σύστημα Pentacam / Oculyzer II και την τρισδιάστατη οπτική παχυμετρία  με Optical Coherence Tomography, OCT.  Τα λεπτομερή αποτελέσματα των εξετάσεων αυτών, επεξεργασμένα με ειδικούς αλγόριθμους βοηθούν σε ένα πιο ολοκληρωμένο τρόπο διάγνωσης, σταδιοποίησης και παρακολούθησης της εξέλιξης του κερατόκωνου.

Σήμερα, επιστημονικά βρισκόμαστε σε θέση vα επιβεβαιώσουμε ότι ο κερατόκωνος είναι μια αντιμετωπίσιμη πάθηση που μπορεί να αντιμετωπιστεί πολύ αποτελεσματικά σε όλα το στάδιά της. Οι καινούργιες θεραπείες που έχουμε στη διάθεση μας προσφέρουν εξαιρετική ποιότητα ζωής για τους ασθενείς.

Ανάλογα με τη σοβαρότητα και το στάδιο της πάθησης, ο κερατόκωνος μπορεί σήμερα να αντιμετωπιστεί με έναν από τους εξής τρόπους, ή με συνδυασμό αυτών.

Γυαλιά ή και φακοί επαφής:

Τα γυαλιά χρησιμοποιούνται στα αρχικά στάδια της πάθησης, στην πιο ήπια μορφή κερατόκωνου, κυρίως για να αποκαταστήσουν μικρά διαθλαστικά σφάλματα (π.χ. μυωπία ή αστιγματισμό) και να βοηθήσουν. Αλλά καθώς ο κερατόκωνος εξελίσσεται και ο κερατοειδής λεπταίνει και γίνεται ολοένα και πιο ακανόνιστος, προκαλώντας ανώμαλο αστιγματισμό, τα γυαλιά δεν παρέχουν πλέον επαρκή διόρθωση όρασης και αποδεικνύονται αναποτελεσματικά. Ένα μεγάλο ποσοστό ασθενών περνούν στη χρήση ειδικών κερατοκωνικών φακών για να αποκτήσουν ικανοποιητική όραση και υπάρχουν ασθενείς που διατηρούν για χρόνια καλό επίπεδο όρασης με φακούς επαφής.

Οι φακοί επαφής που χρησιμοποιούνται στον κερατόκωνο μπορούν να είναι διαφόρων ειδών, όπως:

1. Ημίσκληροι αεροδιαπερατοί φακοί επαφής (Gas permeable contact lenses)

Οι αεροδιαπερατοί ημίσκληροι φακοί επαφής είναι συνήθως ο προτιμώμενος τύπος φακών επαφής στον κερατόκωνο. Αυτοί οι φακοί εφαρμόζονται πάνω στον κερατοειδή, αντικαθιστώντας το ακανόνιστο σχήμα του με μια ομαλή, ομοιόμορφη επιφάνεια διάθλασης για να βελτιώσουν την όραση. Όμως, η εφαρμογή τους φακών στα μάτια με κερατόκωνο είναι συχνά δύσκολη και χρονοβόρα.

2. Φακοί επαφής “Piggybacking”

Επειδή η εφαρμογή ενός ημίσκληρου φακού επαφής στον κερατοειδή μπορεί μερικές φορές να γίνεται δύσκολα ανεκτή από έναν κερατοκωνικό ασθενή, κάποιοι οφθαλμίατροι ή οπτομέτρες / εφαρμοστές προτείνουν την τοποθέτηση δύο διαφορετικών τύπων φακών επαφής (Piggybacking) στο ίδιο μάτι.

Για τον κερατόκωνο, αυτή η μέθοδος περιλαμβάνει την τοποθέτηση ενός μαλακού φακού επαφής κατασκευασμένου από υδρογέλη σιλικόνης, επάνω στο μάτι και στη συνέχεια τοποθέτηση ενός ημίσκληρου φακού επαφής πάνω από το μαλακό φακό. Αυτή η προσέγγιση αυξάνει την άνεση του χρήστη, επειδή ο μαλακός φακός λειτουργεί σαν ένα μαξιλάρι κάτω από τον άκαμπτο ημίσκληρο φακό.

Ο γιατρός σας θα παρακολουθεί στενά την τοποθέτηση φακών επαφής “piggyback” για να βεβαιωθεί ότι αρκετό οξυγόνο φτάνει στην επιφάνεια του ματιού σας, γεγονός που μπορεί να είναι ένα πρόβλημα όταν φοράτε δύο φακούς στο ίδιο μάτι. Ωστόσο, οι περισσότεροι σύγχρονοι φακοί επαφής – και οι ημίσκληροι και οι μαλακοί – τυπικά έχουν επαρκή διαπερατότητα οξυγόνου για την ασφαλή εφαρμογή της τεχνικής “piggyback”.

3. Υβριδικοί φακοί επαφής

Οι υβριδικοί φακοί επαφής συνδυάζουν μεγάλη διαπερατότητα σε οξυγόνο μέσω του κεντρικού τμήματός τους, που αποτελείται από ημίσκληρο αεροδιαπερατό φακό, ενώ η περιφερική τους ζώνη, για καλύτερη εφαρμογή και άνεση στον ασθενή, αποτελείται από  υδρογέλη.

Οι υβριδικοί φακοί επαφής παρέχουν την καλή ποιότητα όρασης ενός αεροδιαπερατού φακού επαφής και την άνεση εφαρμογής των μαλακών φακών επαφής.

4. Εξατομικευμένοι μαλακοί φακοί επαφής

Πρόσφατα, οι κατασκευαστές φακών επαφής έχουν εισαγάγει ειδικούς μαλακούς φακούς επαφής ειδικά σχεδιασμένους για τη διόρθωση του ήπιου έως μέτριου κερατόκωνου. Αυτοί οι φακοί είναι κατασκευασμένοι κατόπιν παραγγελίας βάσει λεπτομερών μετρήσεων του κερατοκωνικού ματιού του ατόμου και για μερικούς χρήστες, μπορεί να είναι πιο άνετοι από τους ημίσκληρους ή τους υβριδικούς φακούς επαφής.

Εχουν πολύ ευρύ φάσμα παραμέτρων προσαρμογής για προσαρμοσμένη εφαρμογή και έχουν μεγαλύτερη διάμετρο από τους κανονικούς μαλακούς φακούς για μεγαλύτερη σταθερότητα σε ένα κερατοκωνικό μάτι.

5. Σκληρικοί φακοί επαφής

Αυτοί είναι αεροδιαπερατοί φακοί με αρκετά μεγάλη διάμετρο ώστε η περιφέρεια και η άκρη του φακού να στηρίζονται στο “λευκό” του οφθαλμού (σκληρό). Δεν ασκούν πίεση στον κώνο του κερατοειδούς για πιο άνετη εφαρμογή. Είναι επίσης πιο σταθεροί από τους συμβατικούς ημίσκληρους φακούς επαφής, οι οποίοι κινούνται με κάθε βλεφαρισμό του ματιού.

Σχετικά με τα χειρουργικά θεραπευτικά σχήματα στον κερατόκωνο, ανατρέξτε εδώ.

Γράφει ο Δρ. Κων/νος Καραμπάτσας, Χειρουργός-Οφθαλμίατρος, Επίκουρος Καθηγητής Οφθαλμολογίας. Ο Δρ Καραμπάτσας, στο χώρο που εξετάζει έχει στη διάθεσή του όλη την αναφερόμενη τεχνολογία, με την οποία υπεύθυνα μπορεί να σας ενημερώσει για την ύπαρξη ή όχι κερατόκωνου και να σας κατευθύνει για την αντιμετώπιση της κάθε περίπτωσης.

Σχετικά με τα θεραπευτικά σχήματα στον κερατόκωνο, μπορείτε να ανατρέξετε εδώ.