Βοηθήματα χαμηλής όρασης

Οι αιτίες απώλειας της όρασης

Tο διάγραμμα 1 δείχνει τις αιτίες απώλειας όρασης βάσει των οποίων χορηγήθηκαν πιστοποιητικά σοβαρής απώλειας της όρασης στην Αγγλία και την Ουαλία για το έτος 2008. Η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας, το γλαύκωμα και η διαβητική νόσος των ματιών (διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια και ωχροπάθεια) αποτελούν τις πιο κοινές αιτίες πιστοποιημένης απώλειας όρασης.

Διάγραμμα 1.

Κύριες αιτίες πιστοποιήσεων σοβαρής απώλειας της όρασης (νομική τύφλωση) στην Αγγλία και την Ουαλία (2007-2008).

Εκφύλιση της ωχράς κηλίδας 58,6%

Γλαύκωμα 8,4%

Διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια/ωχροπάθεια 6,3%

Κληρονομικές εκφυλιστικές παθήσεις αμφιβληστροειδούς 5,5%

Οπτική ατροφία 4,2%

Διαταραχές του οπτικού φλοιού 2,3%

Αγγειακή απόφραξη αμφιβληστροειδούς 1,8%

Αγγειακή εγκεφαλική νόσος 1,5%

Προοδευτική μυωπία 1,2%

Απροσδιόριστη αιτία 2,7%

Εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο το κόσμο έχουν απωλέσει την ικανότητα κεντρικής όρασης εξαιτίας μίας ασθένειας των ματιών που λέγεται «εκφύλιση της ωχράς» ή «ωχροπάθεια». Από τέτοιου είδους πάθηση πάσχουν συνήθως άτομα κάποιας ηλικίας αλλά και νεαρότερα άτομα λόγω διάφορων παθολογικών καταστάσεων. Το πιο κεντρικό τμήμα του αμφιβληστροειδή, η ωχρά, μας επιτρέπει να διαβάζουμε. Αν αυτή είναι αλλοιωμένη, μιλάμε για εκφύλιση της ωχράς ή ωχροπάθεια.

Ο όρος «κληρονομική εκφύλιση του αμφιβληστροειδή» περιλαμβάνει μία ολόκληρη σειρά από ασθένειες του αμφιβληστροειδή που οδηγούν σε μια σταδιακή, προοδευτική απώλεια της όρασης. Η πιο συχνή είναι η μελαγχρωστική αμφιβληστροειδοπάθεια (Μ.Α.). Αυτές οι ασθένειες του αμφιβληστροειδή είναι το αποτέλεσμα μιάς προοδευτικής φθοράς του αμφιβληστροειδή, ενός λεπτού ιστού που αποτελείται από πολλαπλάσια στρώματα κυττάρων ευαίσθητων στο φως. Οι κληρονομικές παθήσεις του αμφιβληστροειδή αποτελούν ένα εξαιρετικά ετερογενές σύνολο τόσο όσον αφορά στην κλινική τους εικόνα όσο και στο γενετικό τους υπόβαθρο. Οι παθήσεις αυτές είναι δυνατόν να προσβάλλουν πρωτογενώς τα κύτταρα των φωτοϋποδοχέων, το μελάχρουν επιθήλιο, τη μεμβράνη του Bruch, τον χοριοειδή χιτώνα, ή ακόμα και το υαλώδες σώμα.

Πως επηρεάζουν την όραση αυτές οι παθήσεις;

Όσοι πάσχουν από εκφυλιστικές παθήσεις της ωχράς διαθέτουν μια περιφερική όραση αρκετή για να τα καταφέρνουν μόνοι τους και να μπορούν να διαχειρίζονται την καθημερινή ζωή τους χωρίς την βοήθεια τρίτων. Ωστόσο δυσκολεύονται πολύ να διακρίνουν την ώρα στο ρολόϊ, να διαβάσουν μία οδική πινακίδα ή τον αριθμό και την κατεύθυνση ενός λεωφορείου. Σε προχωρημένες καταστάσεις ίσως να δυσκολεύονται ακόμη και να ξεχωρίσουν ένα λεωφορείο από ένα φορτηγό. Το διάβασμα, η οδήγηση, το ράψιμο, (όλες οι δραστηριότητες που απαιτούν καλή ικανότητα ανάλυσης), έχουν ανάγκη από μία ακέραιη ωχρά. Σε αντίθετη περίπτωση ό,τι κοιτάμε εμφανίζεται θολό. Με λίγα λόγια, για αυτούς που πάσχουν από εκφυλιστικές παθήσεις της ωχράς ο,τιδήποτε απαιτεί κεντρική όραση, συνεπάγεται μεγάλη δυσκολία.

Πώς μπορούν να βοηθηθούν οι άνθρωποι με χαμηλή όραση

Επειδή τα κατεστραμμένα τμήματα του αμφιβληστροειδή δεν είναι δυνατόν να αντικατασταθούν ούτε να ανανεωθούν, προσπαθούμε σε αυτές τις περιπτώσεις να βελτιώσουμε την όραση με διάφορα οπτικά βοηθήματα και να κάνουμε την καθημερινότητα των ασθενών πιο εύκολη. Προϋποθέσεις για να επιτευχθεί αυτό είναι μία συγκεκριμένη εξέταση της οπτικής κατάστασης από ένα οφθαλμίατρο ή οπτομέτρη ειδικού στην χαμηλή όραση, ένας καλός φωτισμός και μία κατάλληλη εξάσκηση εν μέρους του ασθενούς.

1)  Τα οπτικά μεγεθυντικά βοηθητικά μέσα

Μεγεθυντικά βοηθητικά μέσα θεωρούνται μερικά ισχυρά γυαλιά διαβάσματος, κάποιοι μεγενθυτικοί φακοί, κάποια γυαλιά με προσαρμοσμένους μεγεθυντικούς φακούς. Αυτά  τα συστήματα όρασης λέγονται συστήματα Γαλιλαίου και παρέχουν μεγέθυνση από 1,65x έως 8,8x φορές αναλόγως την απόσταση ανάγνωσης. Είναι συστήματα τηλεσκοπίου τα οποία εύκολα μπορούν να προσαρμοστούν σε ένα οποιοδήποτε σκελετό γυαλιών. Η βασική μεγέθυνση τους είναι 2,2x για να μην επηρεάζεται η όραση από τα τρεμουλιάσματα των χεριών.

Υπάρχουν και συστήματα πρισματικού τύπου τα οποία εκμεταλλεύονται την έκκεντρη όραση η οποία στις περισσότερες περιπτώσεις είναι καλή. Πρόκειται για μονόφθαλμα μικροσκοπικού τύπου τηλεσκόπια, ανάλογα με αυτά τα μίνι τηλεσκόπια που χρησιμοποιούνται από ανθρώπους με κανονική όραση. Αν αυτά τα βοηθητικά μέσα είναι ανεπαρκή μπορεί να γίνει χρήση του, ένα σύστημα που παρουσιάζει το αντικείμενο ή το κείμενο σε μία οθόνη και στο απαραίτητο μέγεθος. Τα ηλεκτρονικά οπτικά βοηθητικά δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για όλα τα είδη των οφθαλμολογικών παθήσεων ούτε είναι πανάκεια. Μπορούν να συνδεθούν όμως σε οποιαδήποτε συσκευή τηλεόρασης μέσω της εξόδου του video. Μετακινούνται κατά τον άξονα ΧΥ ενώ έχουν και την δυνατότητα της ψηφιακής απεικόνισης για καλύτερο κοντράστ. Η μεγέθυνση που παρέχουν είναι μεταξύ 5x και 70x, ανάλογα με το μέγεθος της οθόνης.

Οι μεγεθυντικοί φακοί χειρός, φωτειζόμενοι και μή είναι ακατάλληλα βοηθητικά μέσα γιατί δεν επιτρέπουν σημαντικές μεγεθύνσεις και δεν είναι πρακτικοί για παρατεταμένη ανάγνωση. Το ίδιο αποτέλεσμα ενός φακού χειρός πετυχαίνεται με γυαλιά ανάγνωσης πιο ισχυρά και πλησιάζοντας το κείμενο στα μάτια.

Για να καθοριστεί ποιο είναι το πιο κατάλληλο βοηθητικό μέσο, κάθε πρόσωπο με ωχροπάθεια θα πρέπει να απευθύνεται σε μία / ένα οπτικό ή οφθαλμίατρο ειδικό στη χαμηλή όραση.

2)  Διάφορα άλλα βοηθητικά μέσα

Τα βοηθητικά μέσα έχουν σαν σκοπό να διευκολύνουν την καθημερινότητα. Με ελλιπή κεντρική όραση, πολλές μικρές καθημερινές δραστηριότητες καθίστανται δύσκολες. Ωστόσο, για να γράψουμε ένα γράμμα ή μία κάρτα, να γυρίσουμε τους διακόπτες του πλυντηρίου ή της κουζίνας, να γεμίσουμε φλιτζάνια και ποτήρια χωρίς να χύσουμε τίποτα, να αναγνωρίσουμε τα κουτιά με τα μπαχαρικά κλπ, δεν χρειάζεται η βοήθεια τρίτων προσώπων γιατί υπάρχουν αμέτρητα μικρά πρακτικά βοηθητικά μέσα. Με αυτοκόλλητα σημάδια διαφόρων μεγεθών και χρωμάτων μπορούν να μαρκαριστούν κουμπιά και διακόπτες των ηλεκτρικών συσκευών, του ραδιοφώνου, του στερεοφωνικού. Ένα ομιλών ρολόι μπορεί να λέει την ακριβή ώρα τόσο τη μέρα όσο και τη νύχτα. Όσα αναφέρθηκαν πιο πάνω δεν είναι παρά ένα μικρό δείγμα των διαθέσιμων βοηθητικών μέσων.

3)  Ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες και βιβλιοθήκες ομιλώντων βιβλίων

Για πολλούς ανθρώπους το να μην μπορούν πια να διαβάζουν αποτελεί έναν από τους πιο οδυνηρούς περιορισμούς που προκύπτουν από την οπτική μειονεκτικότητα. Ακόμα και η ανάγνωση με γυαλιά με μεγεθυντικούς φακούς μπορεί να αποβεί πολύ κουραστική. Παρ’ όλα αυτά, όποιος δεν μπορεί πια να διαβάζει δεν πρέπει σώνει και καλά να απαρνηθεί τα βιβλία. Πράγματι, υπάρχουν βιβλιοθήκες Braille που δανείζουν ομιλούντα βιβλία αλλά και τυπωμένα με μεγάλους χαρακτήρες. Ο εξοπλισμός είναι ευρύτατος. Παρακολουθώντας και την τεχνολογία υπάρχει τώρα και «ηλεκτρονικό περίπτερο» που επιτρέπει την φωνητική πρόσβαση στο περιεχόμενο εφημερίδων και περιοδικών.

4)  Προσβασιμότητα

Από την εισαγωγή του νόμου για τις διακρίσεις λόγω αναπηρίας, η πρόσβαση σε δημόσιους χώρους για άτομα με απώλεια όρασης έχει βελτιωθεί. Οι πάροχοι των υπηρεσιών υγείας υποχρεούνται να κάνουν λογικές ρυθμίσεις για να καθιστούν τις υπηρεσίες προσβάσιμες στα άτομα με αναπηρία, συμπεριλαμβανομένης της απώλειας όρασης. Οι προσαρμογές δεν είναι απαραίτητα ακριβές, μπορεί να ωφελήσουν όλους τους ασθενείς και να εξοικονομήσουν χρόνο και χρήματα.

5)  Η ψυχολογική υποστήριξη

Μία «ψυχολογική υποστήριξη» μπορεί να αποτελέσει μεγάλη βοήθεια. Πράγματι μία οπτική απώλεια μεταβάλλει δραματικά τη ζωή. Για να δεχτούμε τις αλλαγές και να αντεπεξέλθουμε στα πολλά καθημερινά προβλήματα, χρειάζεται μεγάλη ψυχική δύναμη και αρκετή ενέργεια. Η επαφή με πρόσωπα ανάλογης κατάστασης μπορεί να προσφέρει ψυχολογική υποστήριξη και ευκαιρία για ανταλλαγή εμπειριών. Οι ομάδες αλληλοβοήθειας με δραστηριότητες επικεντρωμένες σε συναντήσεις, χειρωνακτική εργασία, εκδρομές, πολιτιστικές εκδηλώσεις και άλλα αποτελούν πολύ καλές ευκαιρίες. Ακόμη, στα κέντρα συμβουλευτικής βοήθειας για άτομα με προβλήματα όρασης εργάζονται ειδικοί σύμβουλοι.